17 Temmuz 2013 Resmî Gazate ile yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksi Gıda ile Temas Eden Plastik Madde ve Malzemeler Tebliği bir takım migrasyon düzenlemeleri getirmiştir.
Tebliğ No: 2013/34 (17 Temmuz 2013) Geçiş süresi: 30/06/2015
Madde 1 – Bu tebliğin amacı, gıda ile temas etmekte olan, gıda ile temas etmesi beklenen veya gıda ile teması muhtemel olan plastik madde ve malzemelerin üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında uyulması gereken kuralları belirlemektir.
Madde 5 – Bu Tebliğ kapsamında yer alan plastik madde ve malzemeler, beklenen veya öngörülen kullanım koşullarında, etiketleme kurallarına uygun, izlenebilirlikle ilgili hükümlerle uyumlu olmalıdır.
Madde 8 – Toplam migrasyon limiti: Plastik madde ve malzemelerin bileşenlerinin gıda benzerlerine geçişi, gıda ile temas eden yüzeyin her desimetrekaresi için 10 mg’ ı geçmeyecektir. (10 mg/dm2) Küçük çocuk ve bebek gıdaları ile temas etmesi öngörülen malzemelerde toplam migrasyon limiti 60 mg/kg.
Migrasyon Nedir?
Ambalaj içine konulan ürünü tüketiciye ulaşana kadar muhafaza eden, ürünü tüketiciye tanıtan bir araçtır. Çeşitli materyaller ambalaj üretiminde kullanılabilmektedir. Bu materyaller az veya çok oranda gıdaya kimyasal madde geçişine neden olabilmektedir. Bu geçiş migrasyon, geçen maddeler ise migrant olarak isimlendirilmektedir. Migrasyon analizleri ile ambalajdan gıdaya geçen toksik maddeler tespit edilir. Migrasyon analizleri ‘TS EN 1186/1-15’ e göre gerçekleştirilmektedir. Migrasyon uygulamaları ikiye ayrılır:
- Toplam migrasyon limiti (TML) (OML- Overall Migration Limit) madde veya malzemeden gıda benzerine geçen uçucu olmayan maddelerin izin verilen maksimum miktarıdır.
- Spesifik migrasyon limiti (SML) (SML- Specific Migration Limit) madde veya malzemeden gıdaya veya gıda benzerine geçen belirli bir maddenin izin verilen maksimum miktarıdır.
Migrasyona Etki Eden Faktörler
Kimyasal migrasyon hem kinetik hem termodinamik bir difüzyon olayıdır ve Fick Kanunu ile matematiksel olarak hesaplanabilir. Migrasyonu; süre, sıcaklık, materyalin kalınlığı ve yüzey alanı, materyaldeki transfer olan kimyasal miktarı, gıdanın cinsi etkiler. Ambalajdan gıdaya bulaşan maddelerin teşhisi çok düşük konsantrasyonlu olduklarından ve gıdaların kompleks yapılarından dolayı zaman alıcı analizler olabilmektedir. Bununla beraber ortam şartlarına bağlı olarak ambalajdan gıdaya geçen maddelerin konsantrasyonu değişmektedir.
Migrasyon analizleri için uluslararası düzeyde kabul görmüş bazı gıda simule edicilerin (benzerlerinin) kullanımı uygun bulunmuştur. Bu gıda benzerlerinin A, B, C ve D olarak isimlendirilmiştir. A saf su, B %3’ lük asetik asit çözeltisi, C %20’ lik etil alkol ve D %50’ lik etil alkol çözeltisi kullanılır. Sulu, asitli, alkollü ve yağlı gıdalar için ayrı denemeler yapılmakta olup migrasyon analiz raporlarında bu şekilde sonuçlar beyan edilmektedir. Ürününün hangi sınıfa giriyorsa o denemedeki analiz sonucu dikkate alınmalı veya sadece istenilen denemedeki analiz sonucu raporda paylaşılmalıdır. Analiz yapılacak olan ambalajın sertifikasının bilinmesi ve bu ambalajın hangi gıdalarla temas edeceği Gıda Benzerleri Listesi Tebliğinde( 2013/35) yer alan tablodan yararlanılarak tanımlanmalıdır (asidik, alkolik, yağlı vb.) Gıda ile temas edeceği, süre, sıcaklık bilgileri migrasyon analizinin doğruluğu açısından çok büyük önem taşımaktadır.
Bugünden Yarına Gıda Ürünlerine Migrasyon Etkisi
Difüze olan maddeler gıdanın duyusal (organoleptik) özelliklerini ve insan sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Birçok plastikleştiriciler (fitalatlar) ve katkılar Endokrin Bozucu olarak nitelendirilir. Bunlar, insan üreme sistemini olumsuz etkiler ve kanserojendir. Bu kimyasallardan bazıları fitalat esterleri, alkilfenoller (aps), bisfenol A olarak bilinen 2,2-bis(4- hydroxyphenyl) propan ve türevleri ve di(2-ethylhexyl) adipate’dır (DEHA). Çok düşük konsantrasyonlar da dahi bu bileşenlere sürekli maruz kalınması ciddi bir toksik etki yaratmaktadır. Bu nedenle, alınan gıdalar kadar kullanılacak ambalaj malzemelerinin de güvenli olması gerekmektedir. Gıda ambalajının gıdayı saklarken ya da tutarken koruması ve yapısındaki istenmeyen gıda dışı bileşeni gıdaya vermemesi gerekir. Gıdaya göç eden maddeler gıdaya kötü koku verdiği ve tüketici tercihini azalttığı için gıda kalitesini, gıdaya göç eden maddeler gıda maddesinde kalıntı oluşturduğu için de gıda güvenilirliğini olumsuz etkilemektedir.
TS EN ISO/IEC 17025 sistemine göre akredite olarak faaliyetlerini yürütmekte olan laboratuvarımız, gıda ambalajlarının kullanım sıcaklığı ve saklama koşullarına göre uygun test koşulları altında sulu, yağlı, asitli gıda benzerlerini kullanarak toplam migrasyon testlerini de yönetmeliklere uygun olarak gerçekleştirmektedir.
Melike Özge Tekin
Fiziksel Analiz Laboratuvarı Birim Sorumlusu