Bitkilerin devamlı olarak büyümeleri ve gelişmeleri için topraktan su ve besin maddeleri ile, havadan CO ve O gibi gazları düzenli olarak almaları zorunludur. Vejetasyon ilerledikçe bitki büyür, gelişir ve bir kısım hücre, doku ve organlar oluşarak kendine has şekil alır. Normal büyüme ve gelişmenin meydana gelebilmesi için bir takım iç ve dış faktörler birlikte rol almaktadır. Bitki büyüme düzenleyicileri (BBD) bitkilerde hücreden hücreye iletişimi sağlayan temel yapılardır. Bitkiler büyüme ve gelişimlerini devam ettirebilmek için ihtiyaçları olan bu temel maddeleri kendileri üretirler.
Özellikle yirminci yüzyılın son çeyreğinde ethephon gibi çok sayıda yapay bitki büyüme düzenleyicisi, değişik bitki türlerinde denenmeye ve uygulanmaya başlamıştır
Ethephon ile ilgili kullanım alanları ve amaçları konusunda literatürde hayli geniş bilgiler vardır. Bunları özetlemek gerekirse;
– Domateste meyve kızarmasını artırmak için meyvelerin %5-15’nin pembe veya kırmızı rengi aldığı dönemde,
– Elma ağaçlarında meyve rengini artırmak için, hasattan iki hafta önce, uygun bir oksin (hasat öncesi meyve dökümünü önlemek için) karıştırılarak kullanımı,
– Genç meyve ağaçlarında çiçek gözü oluşumunu teşvik ve vejetatif gelişmeyi kontrol için normal çiçeklenme tarihinden altı hafta sonra,
– Kirazlarda meyve olgunlaşmasını hızlandırmak için, hasattan 7-14 gün önce,
– Cevizlerde kabuk çatlamasının homojenliğini sağlamak için, meyve ve kabukların kahverengiye dönüşmesinden sonra,
– Pamukta hasat öncesinde üniform koza açımı için, kozaların %30-60’nın açılmış olduğu dönemde,
– Tütünde olgun yapraklarda sararmayı artırmak için,
– Üzümde erken ve üniform bir renk oluşumu (emperior ve tokay çeşitlerinde) ve erken olgunlaşmayı (Thomson çekirdeksiz çeşidinde) sağlamak için,
– Bitki boyunu kısaltarak yatmayı önlemek için, ilk başakların oluşumundan hemen sonra,
– Çeşitli süs bitkilerinde ve süs ağaççıklarında lateral dallanmayı artırmak ve vejetatif büyümeyi baskı altına almak için kullanılmaktadır.
Fakat Etephon”un meyvelerde erkencilik sağlamak amacıyla kullanılması durumunda, kesim zamanından sonra 3-4 günü bulan nakliye sırasında da etkisini devam ettirmesi nedeniyle meyve kalitesinde bozulmalara neden olmaktadır. Örneğin Farklı bölgelerde incirin (Bursa Siyah İncir) farklı olgunlaşma süreleri göstermesi nedeniyle üreticiler tarafından Etephon kullanımına zaman zaman ilgi gösterilmektedir. Ayrıca Bitki Gelişim Düzenleyicisi olan “Etephon” İncirde ruhsatlı olmadığından yasal olarak satışı da yasaktır.
BKU (Bitki Koruma Ürünleri) veri tabanına göre Ethephon sadece pamuk ve domateste ruhsatlıdır.
Bitki büyüme düzenleyicilerinin tarımda kullanımından önce üretim aşamasında kimyasal bileşimleri oluşturulurken ekosistem ve insan sağlığı üzerinde yaratıkları zararların minimum seviyede tutulması hedeflenmelidir. Ürün denetimleri yetersiz ülkelerde, yeni üretilen bu maddelerin denenmesi ve bu yolla üretim aşamasında sağlık açısından uygunluğunun araştırıldığı süreçlerin çok hızlı geçilmesi olasılığı ortadan kaldırılmalıdır. Bu olasılığın ortadan kaldırılması için uluslararası denetim süreçlerinin çalışabilirliğinin ve ulusal denetimlerin işleyebilirliğinin sağlanması gerekmektedir.
Zeynep MAMAN
Air Alaşehir Analytik
Kalite Yönetim Birimi Sorumlusu