Pestisit İlaç Kalıntıları
Tarım ilaçları veya pestisitler veya en son ismiyle Bitki Koruma Ürünleri; tarım ürünlerine tarlada ve depolarda zarar veren ve önemli oranda verim kaybına yol açan bitki hastalık, zararlı ve yabancı otlarını kontrol etmek ve bunların ürünlere vermiş olduğu zararları önlemek amacıyla kullanılmaktadır.
Bitki Koruma ürünlerinin kullanılmasından sonra, aktif maddesinin, metabolitlerinin ve bozunma ürünlerinin bitkide, ürün üzerinde veya ürün içinde, toprakta ve suda kalabilen ve analizlerle tespit edilebilen miktarlarına da “Pestisit Kalıntısı” denir.
Maksimum Rezidü Limit (MRL: Maximum Residue Limit) Nasıl Belirlenir?
Pestisitlerin gıdalarda bulunmasına izin verilen miktarı olan MRL’nin tespit edilmesinde oldukça güvenli bir yol izlenmektedir.
Öncelikle bir pestisit aktif maddesinin, “deney hayvanlarında gözlenebilen hiçbir yan etki göstermeyen dozu” belirlenmektedir. Buna NOEL (gözlenebilen hiçbir yan etki göstermeyen doz) değeri denir ve mg/kg olarak ifade edilir.
NOEL değeri belirlendikten sonra;
- Toplumdaki çocuk veya doğmamış bebekler gibi hassas gruplar da dikkate alınarak,
- Değerlendirme sırasındaki mevcut bilgiler ışığında,
- Tüketiciye fark edilebilir herhangi bir sağlık riski teşkil etmeyen,
- Bir bireyin vücut ağırlığı esas alınarak,
- Tüm yaşamı boyunca gıdalarla günlük olarak alabileceği madde miktarı olan adı nin tespiti için;
- Bulunan noel değeri, bir güvenlik faktörüne, genellikle 100 e, bölünür ve o pestisitin, kabul edilebilir günlük alım miktarı yani ADI değeri, mg/kg veya ppm cinsinden belirlenir.
İyi tarım uygulamaları ve bulunan bu ADI değerleri dikkate alınarak, o pestisitin kullanıldığı tarım ürünlerinde/ gıdalarda bulunabileceği maksimum kalıntı miktarı, yani MRL değerleri (mg/kg; ppm) tespit edilir.
Pestisitlerin Toksisitesi
Pestisitler hedef organizmalarda farklı şekillerde etkili olmaktadır, bu mekanizma çok kompleks olmakla birlikte, hedef organizmadaki toksisite biyokimyasal bir süreç sonucunda ortaya çıkmaktadır. Kimyasal maddeler iki tipde toksik etki oluştururlar:
- Akut toksisite; tek bir dozda alındığında kısa sürede ortaya çıkan ve belirtileriyle tanımlanabilen etki
- Kronik toksisite; uzun bir süreçte, öldürücü doz altındaki tekrarlı alımlarda ortaya çıkan toksisite
Akut toksisitenin ölçüsü LD50 değeridir. Bu değer populasyonda % 50 oranında ölüm oluşturan doz olarak tanımlanabilmektedir. Düşük LD50 değeri o bileşiğin toksisitesinin yüksek olduğunu göstermektedir.
Veteriner İlaç Kalıntıları
Et, süt, yumurta ve bal gibi hayvansal gıdalarda bulunduklarında insan sağlığı açısından riskli ilaçların hayvanlarda kullanımı yasaktır. Gıda hayvanlarında kullanımına izin verilen ilaçlar, insan sağlığına yansıyabilecek olumsuzluklar nedeniyle çok sıkı bir kalıntı ve güvenlik değerlendirmesine tabi tutulurlar. Bunun için ülkemizde izlenen yol Avrupa Birliği’ne (AB) benzerdir.
Gıda hayvanlarında kullanımı izinli ilaçların, hayvansal ürünlerde bulunmasına izin verilen miktarına Maksimum Kalıntı Limiti (MKL) adı verilir.
Hayvanlara uygulanan ilaçlar hayvanın yenilebilir ürünlerinde MKL düzeylerine inene kadar beklendikten sonar bu ürünlerin tüketime sunulmasına izin verilmektedir. MKL’den daha düşük düzeyde hayvansal ürünlerle tüketildiğinde veteriner ilaç kalıntılarının insan sağlığı için risk yaratmayacağı varsayılmaktadır.
AB uyum yasaları gereği hayvansal gıdalarda farmakolojik aktif madde kalıntıları MKL’ni aşıp aşmadıkları yönünde yıllık denetime tabi tutulmaktadır. Gıda hayvanlarında kullanım amacıyla değerlendirilen maddelerin 519 adedi (çoğunluğu bitkisel ekstraktlar) insan sağlığı bakımından oldukça güvenli kabul edilir ve bu maddeler için MKL dahi belirlenmesine gerek yoktur. Bir gıda hayvanı türünde izinli olan bir ilaç diğer bir türde yasaklı, hatta bir ilaç aynı hayvan türü içinde de izinli veya yasaklı olabilmektedir
İnsan sağlığı açısından gıdalarda bulunması riskli ilaçların hayvanlarda kullanımının yasaklanmasına ek olarak, Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı 2013 yılında tüketicileri daha etkin korumak amacıyla bu yasaklı ilaçlar için EFSA Gıda Zincirinde Kirleticiler Panelinde (CONTAM) eylem için bir referans noktası yaklaşımını gündeme sokmuştur. Buna göre, yasaklı maddelerin denetimi açısından birlik ülkeleri arasında kullanılan analitik metodun duyarlılığının artırılması ve uygulamada eşitlik sağlanması amaçlanmıştır. Bunun için hayvanın yenmeyen doku veya sıvılarında bile (kıl, idrar gibi) belirlenen yasaklı maddelerin günlük tüketim miktarlarından daha yüksek miktarlarda bulunması, eylem için bir referans noktası kabule dilmiştir. Bu şekilde birlik ülkeleri arasında bu eylem noktasını aşan ürünlerin hem tüketimi hem de ticaretinin engellenmesi amaçlanmıştır.
Gıda hayvanlarında sık karşılaşılan hastalıkların tedavisi ve korunmasında, antibiyotikler ve antiparaziter ilaçlar en çok kullanılan ilaçlardır. Antibiyotikler sadece tedavi amacıyla (verim artırıcı olarak değil) ve veteriner hekim reçetesi ile kullanılırlar. Hayvanlarda kullanım nedeniyle hayvansal gıdalarda antibiyotik kalıntılarının, bu gıdaları tüketen insanlarda barsak florası üzerine etkileri de güvenlik değerlendirmesi altında incelenmektedir.
Antibiyotik kullanımının diğer bir olası riski ise zoonotik bakterilerde antibiyotik direnci meydana gelebilme olasılığıdır. Hayvanlarda antibiyotik kullanımı nedeniyle hayvanlardan insanlara geçen zoonotik enfeksiyon etmenlerinde antibiyotik direncinin de taranması AB uyum yasaları gereğidir.
Uğur ALAGÖZ
Katkı-Kalıntı- Mineral Lab.
Birim Sorumlusu
KAYNAKLAR
http://www.gidaguvenligikongresi.org